Eén van de eerste albums die ik kocht op 14-jarige leeftijd was Crisis? What crisis? van Supertramp uit 1975, een klassieker dus. En als er één woord is wat de afgelopen jaren in toenemende mate verschijnt in de media is het … juist ja CRISIS. Na de bankencrisis uit 2008, de eurocrisis uit 2011 en de asielcrisis uit 2015 – en ik vergeet er vast nog wel een paar – is de opeenvolging sinds de coronacrisis niet meer te stuiten: stikstofcrisis, energiecrisis, wooncrisis, voedselcrisis, Oekraïnecrisis, asielcrisis en natuurlijk de klimaatcrisis. De vraag is of het wel handig en effectief is om telkens als er iets maatschappelijks aan de hand is om dit dan te framen als een ‘crisis’.
Vooraf is het belangrijk om mee te geven dat ik absoluut niet de ernst en urgentie van de eerdere genoemde issues wil bagatelliseren: ieder issue op zich is ernstig genoeg en heeft veel impact op individuen, bedrijven, overheden en geopolitieke verhoudingen. De huidige crisissen zijn bijna allemaal niet los van elkaar te zien en hun samenhang maakt een verontrustend tijdsgewricht. Weerslag daarvan is dat veel burgers meer naar angst dan naar vertrouwen neigen.
Terug naar de basis, hoe te handelen bij een crisis (www.managementsite.nl/crisismanagement-meer-dan-brandje-blussen):
- Neem even de tijd om erachter te komen wat er aan de hand is
- Handel direct, maar niet gehaast
- Zorg voor realistische verwachtingen
- Laat zien dat je de zaak onder controle hebt
- Blijf ontspannen en flexibel
Als je kijkt naar de coronacrisis zie je dat deze aanpak in de begintijd goed gewerkt heeft, zeg van februari 2020 tot juni 2020. Met als resultaat onder andere applaus voor de zorg en een groot vertrouwen in overheden en de politiek. Toen de directe urgentie verdween kwam de corona-pandemie – ik noem het nu expres geen crisis meer – in een heel andere fase terecht.
Het woord crisis wordt snel geassocieerd met ‘acuut probleem met een hoge urgentie om dit op te lossen’. De maatschappelijke problemen die op dit moment geduid worden als ‘crisis’ zijn inderdaad ‘acuut en urgent’, maar hebben bijna allemaal het karakter van een langdurig probleem. In het buitengewoon interessante artikel op Oneworld – www.oneworld.nl/lezen/klimaat/ramp-catastrofe-of-crisis-hoe-noemen-media-klimaatverandering – benadrukt Paul Luttikhuis, klimaatredacteur bij de NRC, dat als iedere dag in de krant staat dat het crisis is, dit leidt tot vervlakking van de term. Volgens Gerdien de Vries, klimaatpsycholoog aan de TU Delft in het hetzelfde artikel, komt de boodschap het best over als het taalgebruik ‘simpel en gebalanceerd’ is. Doemdenken kan mensen verlammen. Men denkt: als de wereld toch naar de knoppen gaat, dan maakt het ook niet meer uit wat ik doe.
Een mooie bespiegeling op doemdenken is te vinden in ‘Schemervluchten’ van Helen Macdonald (2020) (met dank aan de post op Linkedin door Ruben Jacobs): ‘Apocalyptisch denken kan actie krachtig tegenwerken. Het zorgt ervoor dat we ervan afzien in te grijpen en het geeft ons het gevoel dat we alleen lijdzaam het einde kunnen afwachten. Dat is een verkeerde instelling voor de huidige situatie. Want een Apocalyps is niet altijd een dramatisch einde, niet altijd een catastrofe. Volgens eerdere betekenissen verwees het woord naar een openbaring, een visioen, een inzicht, licht op tot dan toe onbekende zaken.’
Alhoewel hieruit dus ook zeker hoop spreekt, lijkt het mij goed om in deze tijd zover mogelijk weg te blijven van doemdenken. Het te vaak framen van alles wat op ons afkomt als ‘crisis’ stimuleert in brede zin het doemdenken, waarmee we in een negatieve spiraal komen zonder handelingsperspectief. Natuurlijk moeten we de ernst van klimaatverandering en alle toekomstige gevolgen onder ogen zien en vanuit een breed plan met visie te lijf gaan. Echter het telkens benadrukken dat we in een klimaatcrisis zitten gaat ons hierbij niet helpen. Het duiden van de klimaatproblematiek vraagt dan ook een nieuw, bewust en zorgvuldig taalgebruik door alle betrokkenen #klimaatcommunicatie #klimaatpsychologie.
Reageren? Stuur een email naar eric@klimaatcommunicatie.net