Al sinds de jaren ‘90 zijn er door de Rijksoverheid verschillende campagnes gelanceerd om de burger aan te zetten tot meer duurzaam gedrag. Zo startte in 1991 de campagne ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ en zo’n twintig jaar later ‘Iedereen doet wat’. Zeker de laatste jaren is het voor veel burgers niet de vraag óf ze iets voor het klimaat willen doen, maar wát ze kunnen doen. De meeste Nederlanders vinden namelijk dat we iets moeten doen om klimaatverandering tegen te gaan, maar lang niet iedereen weet wat de eerste of volgende stap is. Soms is een bijdrage aan duurzaamheid groot, soms klein, soms veel, soms weinig, soms goedkoop, soms duurder. In de effectrapportage van ‘Iedereen doet wat’ (september 2020) valt te lezen dat ongeveer een kwart van de welwillenden aangeeft bij een geschikte gelegenheid een bijdrage te willen leveren. Belangrijke factor hierin is de vraag of men ook het idee heeft dat het uitvoeren van een handeling daadwerkelijk bijdraagt aan een beter klimaat.
Uiteraard speelt dit bij laatste bij mijzelf zeker ook een rol. Wat draag ik nou bij? En natuurlijk is het zo dat als ik drie minuten korter douche, een vegetarische hamburger eet of de thermostaat één graad lager zet, dat mijn eigen specifieke handeling nihil effect heeft op de klimaatverandering en de opwarming van de aarde. Daarbij blijken sommige ‘simpele handelingen’ ook niet altijd even eenvoudig te zijn. Dat heb ik recent nog ervaren toen ik onderzoek ben gaan doen naar een hybride warmtepomp voor mijn Amsterdamse jaren 30-appartement. Na het bezoeken van diverse websites en het plegen van vele telefoontjes heb ik uiteindelijk moeten concluderen dat een hybride warmtepomp in mijn specifieke situatie duur is en nauwelijks milieuwinst oplevert. Uiteindelijk heb ik dan ook besloten om het niet te doen. Nu heb ik denk ik meer bagage en doorzettingsvermogen dan de gemiddelde Nederlander. Die was waarschijnlijk al veel eerder afgehaakt.
En … misschien begint een beter milieu dan ook wel helemaal niet bij jezelf … Althans dat is de stelling van Jaap Tielbeke in zijn gelijknamige boek. Hierin betoogt Tielbeke dat de invloed van de consument nihil is en dat de grote veranderingen toch echt vanuit de overheid en het bedrijfsleven zullen moeten komen. Deze stellingname leidde in mijn beleving tot een enigszins wrevelige discussie tussen Jaap Tielbeke en Jan Rotmans in Buitenhof (november 2021). Het uitgangspunt van Rotmans in zijn recent verschenen boek ‘Omarm de chaos’ is dat juist iedereen invloed kan hebben op zijn of haar manier. Als er maar genoeg mensen in beweging komen, volgens Rotmans ligt het kantelpunt bij 25%, dan gaat de verandering opeens hard en ontstaat er een cultuuromslag. Die beweging ontstaat volgens Rotmans van onderaf waarbij op een gegeven moment maatregelen van bovenaf zeker meehelpen. Kijk maar naar de omslag rond roken. De onderstroom van minder roken was al een hele tijd aan de gang totdat er een rookverbod in de horeca kwam … en inmiddels ben je toch wel een beetje een loser als je nog rookt.
Lang heb ik zitten nadenken over wat de wrevel was tussen Tielbeke en Rotmans, want zo mijlenver liggen ze niet uit elkaar en ze willen allebei dezelfde kant op. Eerder had ik al ‘Omarm de chaos’ door Jan Rotmans gelezen en recent heb ik mij ook verdiept in ‘Een beter milieu begint niet bij jezelf’ van Jaap Tielbeke. Dat de laatste tegen de suggestie is dat de consument veel invloed heeft op de opwarming van de aarde, verbaasde mij niet. Maar in de beschrijving wat dan wel werkt benoemt hij naast een aanpak door bedrijven als Shell en de overheid, ook specifiek juristen als Robert Cox die de rechtszaak van Urgenda tot een succes heeft gemaakt, Liset Meddens van Fossielvrij, Extension Rebellion en andere actievoerders. Allemaal mensen die persoonlijk een bijdrage leveren om invloed uit te oefenen. Mogelijk dat deze mensen eerst in een persoonlijke transitie tot nieuwe inzichten zijn gekomen zoals Rotmans mooi beschrijft, om vervolgens zich breder maatschappelijk in te zetten.
Kortom, ik denk dat een beter milieu zeker ook bij onszelf begint. Veel individuen tegelijk kunnen met kleine handelingen of met meer omvattende initiatieven wel degelijk invloed uitoefenen. Uiteraard ontslaat dat de bedrijven en overheden niet van de verantwoordelijkheid om met gezwinde spoed maatregelen te nemen en vooral ook leiderschap te tonen. We zullen snel stappen moeten zetten naar een ‘nieuw’ normaal waar wij de natuur omarmen en ‘groei’ een nieuw perspectief zal moeten krijgen. Uiteindelijk is dat het proces waar Iedereen wat doet naar vermogen. Aan communicatiestrategen de uitdaging om hierin het voortouw te nemen en deze boodschap uit dragen. Genoeg werk aan de werk winkel dus voor #klimaatcommunicatie.