Na dit jaar voor de vierde keer in het vliegtuig gestapt te zijn – bestemming Nepal – zit ik in een flinke identiteitscrisis. Ik zou eigenlijk last moeten hebben van #vliegschaamte maar heb dat niet echt van binnen uit. Jazeker, laat daar geen twijfel over bestaan, ik ben van mening dat ons klimaat aan het veranderen is in pakweg de laatste 150 jaar als gevolg van menselijk gedrag. En ja, ik weet dat ik door vlieguren te maken een onevenredig grote bijdrage lever.
Ik ervaar wat ze in de psychologie ‘cognitieve dissonantie’ noemen: een onaangename spanning doordat mijn gedrag in strijd is met mijn opvattingen. Ik zou spanning kunnen reduceren door de CO2-uitstoot te compenseren of op andere manieren mijn geweten schoon te praten: ‘ik heb toch net dubbele ramen laten plaatsen, ga indien mogelijk met de trein, eet regelmatig vegetarisch en scheid altijd mijn afval.”
Eenmaal in Kathmandu geland neemt mijn verwarring alleen maar toe: de hoofdstad van Nepal blijkt één van de meest vervuilde steden van de wereld te zijn. Er is een gigantische hoeveelheid bussen, taxi’s, auto’s en motoren, die ik weet niet wat uitstoten. Daarbij ligt Kathmandu in een vallei waardoor de luchtvervuiling blijft hangen. Een dagje daar rondlopen geeft je het gevoel alsof je een pakje zware shag gerookt hebt. Op straat staan her en der zogenaamde PM-meters. De PM-waardes (de dagelijkse concentratie fijnstof) zie ik variëren van 160 tot boven de 200 μg/m3. En dan te weten dat de wettelijke norm in Nederland voor de verschillende PM-waarden uiteenloopt van 25-40 μg/m3! Terug in Amsterdam ‘geniet’ ik nog dagelijks van ‘de schone lucht’.
Wat heeft mij de reis naar Nepal buiten mijn persoonlijke genot nu opgeleverd? Ten eerste het indringende besef dat de problematiek van klimaatverandering, energietransitie, luchtvervuiling en mobiliteit veel verder strekt dan Amsterdam, Zevenaar of Europa. En ten tweede (of dat ten eerste en ten tweede allebei weghalen) dat er enorme uitdagingen liggen om de luchtvervuiling in steden als Kathmandu alleen al naar Europese normen terug te brengen. Het zou heel gemakkelijk zijn om mijn ‘cognitieve dissonantie’ in één klap op te lossen: ‘wat maakt tegen deze achtergrond mijn vliegreisje nou nog uit!’.
En dat is precies waarom #vliegschaamte niet werkt om persoonlijk gedrag op korte termijn te veranderen. De groep mensen die je wilt bereiken – en dat zijn niet klimaatactivisten, maar juist de grote groep mensen die wel wat voor het klimaat willen doen maar ook het leven willen vieren – zullen in het gunstigste geval hun geweten zo schoon mogelijk proberen te houden. Het is echter ook heel goed mogelijk dat er een averechts effect optreedt waardoor mensen zich tegen elke vorm van klimaatbeleid gaan afzetten.
Illustratief is de uitzending van PowNews van 17 mei 2019. Terug te kijken via https://youtu.be/1B71jFE6Us0 (3 minuten). Pas op! Dit item kan schokkende beelden bevatten 😊.
Is er dan een beetje hoop? Jazeker, in Zweden waar de term ‘vliegschaamte’ (flygskam) vandaan komt is minder of niet vliegen steeds meer de sociale norm aan het worden. Net zoals dat nu bij roken gaat ben je misschien over 10 jaar ‘een sukkel’ als je nog vliegt of is het in elk geval heel normaal dat je er over nadenkt om kortere afstanden met de trein af te leggen. Een positieve vibe waar je graag bij wilt horen, werkt beter dan een negatief gevoel opwekken over iemands gedrag. Influencers kunnen daarin een belangrijke rol spelen. Een mooi voorbeeld is de reis per trein van de Ajax-selectie naar de uitwedstrijd voor de Champions League tegen Lille.
En voor mezelf? Mijn goede voornemen voor 2020 is minder vliegen dan in 2019, mij blijven focussen op kleine dingen die ik zelf kan doen in het dagelijks leven en professioneel verder schrijven over het onderwerp #klimaatcommunicatie.